در چند ماه گذشته شماری از بلوک‌های منطقه‌ای در جهان به دلیل تزلزل‌پذیر بودن دلار، انجام مبادلات تجاری با ارزهای غیر از دلار آمریکا را در پیش گرفته‌اند. به باور کارشناسان، به دنبال ایجاد نوسانات شدید دلاری در سال‌های اخیر، کشورها برای مقاوم کردن اقتصاد خود به دنبال جایگزین مناسبی برای دلار در معاملات تجاری جهانی هستند.
دلار ابزار اصلی هژمون‌سازی آمریکا در نظام بین‌الملل به شمار می رود و آمریکایی‌هایی که پس از جنگ جهانی دوم توانسته بودند به وسیله سیطره دلار بر مناسبات پولی و مالی دنیا به عنوان ابرقدرت جایگاه خود را تثبیت کنند، حالا این ابرقدرتی را با چالشی جدی مواجه می‌بینند؛ دغدغه‌ای که رابرت اف کندی، برادرزاده جان اف کندی از حزب دمکرات و کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا نیز بر آن صحه گذاشت و به صراحت اعلام کرد.
دوران چالش دلار
در ماه‌های گذشته تصمیمات مهمی در غرب و شرق دنیا اتخاذ شده که بر روند تضعیف جایگاه دلار در معاملات بین‌المللی تأثیر بسزایی خواهد گذاشت. روسیه و چین در قالب نهادهای مالی و اتحادهای منطقه‌ای از سال 2015 زمینه کاهش سهم دلار از مبادلات دوجانبه را آغاز کردند. روسیه و هند در قالب پیمان بریکس پیش تر و از سال2013 این اقدامات را آغاز کرده بودند، اما اتفاقی در هفته‌های گذشته زمینه جدی شدن شیب کاهش سهم دلار از مبادلات را رقم زد و شرایط را به گونه ای رقم زد که کشورها زمینه حذف دلار را از مناسبات بین‌المللی پیگیری کنند.
چین و برزیل در هفته‌های گذشته توافق کردند در تبادلات تجاری میان خود دلار را حذف و از ارزهای ملی استفاده کنند. این در حالی است که پکن در حال حاضر با ۲۵ کشور ازجمله آرژانتین با واحد پولی خود یعنی یوان تجارت می‌کند. علاوه بر این، اعضای اتحادیه اقتصادی جنوب شرق آسیا موسوم به «آ.سه.آن» به دنبال آن هستند برای در امان ماندن از تنش‌های ژئوپلیتیک، دلار و یورو را از معاملات خود کنار بگذارند. این سیاست‌ها در حالی اتخاذ می‌شود که پس از جنگ اوکراین اقتصاد جهانی در آستانه رکود قرار گرفت و نرخ تورم در کشورهای جهان به ویژه آمریکا به صورت بی‌سابقه در چندین دهه گذشته افزایش یافت.
بحران اوکراین به تدریج بر اقتصاد جهانی که پیش از شروع این منازعه نیز با چالش‌های زیادی مواجه شده بود، تأثیر روز افزونی گذاشت. به تازگی مؤسسه‌های مالی و بانک‌های آمریکایی ازجمله سیلیکون ولی (نام رایج و غیررسمی منطقه‌ای در حدود ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی سانفرانسیسکو) با مشکلات مالی و ورشکستگی مواجه شده اند و سهام همین شرکت‌ها و مؤسسات به دنبال دشواری‌های ادامه دار اقتصادی رو به کاهش است.
در این میان کارشناسان و متخصصان اقتصادی ناظر به تصمیم برخی دولت‌ها با هدف حذف دلار در معاملات تجاری‌شان، معتقد هستند دلار سلطه خود را از دست خواهد داد و ارزهای محلی جای پای خود را محکم می‌کنند. پدرو کاستا، استاد اقتصاد دانشگاه سائوپائولو با بیان اقدام برزیل و چین در کنار گذاشتن دلار از معاملات میان خود، این اقدام را گامی مهم دانست و گفت: گذار برزیل و چین به استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوجانبه پیامدهای جدی برای آمریکای لاتین به همراه خواهد داشت.
رنو ژیرار، کارشناس فرانسوی مسائل ژئوپلیتیک نیز با اینکه دلارزدایی از معاملات جهانی را غیرقابل اجتناب دانست عنوان کرد، مسدود کردن دارایی‌های دلاری بانک روسیه در بحبوحه آغاز جنگ اوکراین، گام بعدی غرب در تبدیل دلار به سلاح بود. وی در سرمقاله‌ای برای روزنامه پرشمارگان «لو فیگارو» نوشت: کنار گذاشتن دلار در روابط اقتصادی جهانی فرآیندی برگشت‌ناپذیر و به ویژه با استفاده از آن به عنوان ابزار فشار برای سایر کشورها قابل توجیه است.
آمریکا سال‌هاست از دلار به عنوان ابزار تنظیم رفتار کشورها بر مبنای خواست و اراده واشنگتن بهره می‌برد. اعتیاد آمریکا به تحریم دلاری کشورها آنها را به این نتیجه رسانده باید سهم دلار را از مبادلات به صفر برسانند تا از گزند این کشور در امان باشند. امروز نیز واشنگتن در رقابت‌های تجاری و ژئوپلیتیک خود از ابزار تحریم اقتصادی علیه روسیه و چین استفاده می‌کند.
ناظر به اقدام اخیر برزیل و چین در حذف دلار از معاملات خود، مارکو روبیو سناتور جمهوری خواه ایالت فلوریدا در روزهای گذشته هشدار داد، با توجه به اینکه کشورهای تعامل کننده با چین به جای استفاده از دلار از ارزهای ملی استفاده می‌کنند، تحریم‌های آمریکا در پنج سال آینده بی‌اثر خواهد شد.
روبیو به شبکه خبری فاکس نیوز گفت: درست امروز برزیل در نیمکره جنوبی ما، بزرگترین کشور در جنوب نیمکره غربی توافق تجاری با چین به دست آورد. آنها از حالا برای دور زدن دلار با ارزهای خودشان تجارت می‌کنند.
این سناتور اهل ایالت فلوریدا ادامه داد: آنها در حال ایجاد اقتصاد دوم در جهان کاملاً مستقل از آمریکا هستند. ما نباید درباره تحریم‌ها در پنج سال آینده صحبت کنیم، زیرا کشورهای زیادی با ارزهایی به غیر از دلار معاملات انجام می‌دهند که قابلیت تحریم آنها را نداریم.
زنگ خطر در واشنگتن
شاید مهم ترین تذکر را کندی، کاندیدای انتخابات آمریکا داد. نامزد انتخابات ریاست جمهوری سال آینده آمریکا از حزب دموکرات در کارزار انتخاباتی خود گفت، اگر دلار آمریکا ارز غالب جهان نباشد، آمریکا سالانه ۷۵۰ میلیارد دلار ضرر خواهد کرد؛ ضرری که می‌تواند در آینده نزدیک کمر اقتصاد کشور را بشکند.
وی که سخنانش از سوی جریان اصلی رسانه های آمریکایی نادیده گرفته می شود، در کارزار انتخاباتی خود افزود: برزیل و پاکستان اکنون تصمیم گرفته‌اند در تجارت خود از ارز چین استفاده کنند و از دلار دور شوند. می‌توانید تصور کنید این تصمیم چه هزینه‌ای برای ما خواهد داشت؟ اگر دلار آمریکا ارز غالب جهان نباشد، سالانه ۷۵۰ میلیارد دلار ضرر خواهیم کرد. این یکی از عواقب جنگ‌هایی است که ادامه دارد و باید آن را بررسی کنیم.
کوتاه سخن اینکه در چند ماه گذشته شماری از بلوک‌های منطقه‌ای در جهان به دلیل تزلزل‌پذیر بودن دلار، انجام مبادلات تجاری با ارزهای غیر از دلار آمریکا را در پیش گرفته‌اند. به باور کارشناسان، به دنبال ایجاد نوسانات شدید دلاری در سال‌های اخیر، به نظر می‌آید ارزش ارزهای محلی بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر دلار آمریکا داشته باشند و در نتیجه کشورها برای مقاوم کردن اقتصاد خود به دنبال جایگزین مناسبی برای دلار در معاملات تجاری جهانی هستند.
کارشناسان اقتصاد بین‌الملل می‌گویند، کاهش استفاده از دلار و همچنین دلارزدایی موضوع جدیدی نیست، اما به نظر می‌آید به تازگی این رویکرد به شدت در حال جریان است و می‌توان شاهد تغییرات چشمگیر در آینده بود.
