اگر نشست سران نظامی- امنیتی چهار کشور ایران، روسیه، سوریه و ترکیه در مسکو با موفقیت به سرانجام برسد، آنگاه زمینه لازم برای دیدار وزیران امور خارجه و در نهایت رؤسای جمهور ترکیه و سوریه فراهم خواهد شد.
تلاقی سه متغییر کلیدی «انتخابات ترکیه 2023»، «دیپلماسی زلزله» و «تثبیت حاکمیت دمشق بر جغرافیای سوریه» شانس کاهش تنش‌ها و عادی‌سازی روابط میان سوریه و ترکیه را افزایش داده است. کارشناسان منطقه بر این اعتقادند بازگشت سوریه به جهان عرب می‌تواند مقدمه‌ای بر خروج نیروهای اشغالگر خارجی؛ به‌ویژه ارتش های آمریکا و ترکیه از مناطق شمال و شمال‌شرق سوریه باشد.
در سوی مقابل، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای پیروزی بر قلیچدار اوغلو، رقیب سرسخت خود در انتخابات ریاست جمهوری به خروج آبرومندانه از خاک کشور همسایه و بازگشت آوارگان سوری به وطن مادری‌شان نیاز دارد. با درک نیاز متقابل و امکان بهبود روابط میان سوریه و ترکیه؛ روسیه سلسله نشست‌های چهارجانبه مسکو را برای کاهش اختلافات میان بازیگران درگیر، تداوم مبارزه مشترک با تروریسم و حفظ تمامیت ارضی سوریه میزبانی می‌کند.
سه‌شنبه گذشته نشست چهارجانبه مسکو با حضور خلوصی آکار و هاکان فیدان وزیر دفاع و رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه، محمدرضا آشتیانی وزیر دفاع کشورمان، علی محمود عباس وزیر دفاع سوریه و رؤسای سازمان اطلاعات سه کشور در روسیه برگزار شد. طبق اخبار منتشر شده از این نشست چهارجانبه، موضوعاتی همچون احترام به تمامیت ارضی سوریه، مبارزه با تمامی گروه‌های افراطی و تروریستی، بازگشت آوارگان سوری و حفظ و تضمین ثبات در سوریه مطرح شد.
سؤال کانونی این سیاهه آن است، چگونه ترکیه با چرخشی معنادار در مواضع سیاسی در قبال دولت بشار اسد، حال آماده عادی‌سازی روابط و بازگشایی سفارت در دمشق می‌شود؟ آیا اردوغان واقعاً آماده خروج نظامیان این کشور از خاک سوریه و قطع حمایت از معارضان سوری است؟
با آغاز نارآرامی‌های داخلی در سوریه، دولت اردوغان به عنوان یکی از اعضای اصلی محور اخوانی در منطقه تصمیم به حمایت تمام قد از معارضان و تروریست‌های سوری گرفت و خواستار برچیده شدن نظام پیشین و تغییر نظم سیاسی در منطقه شد. به گواه سازمان‌های بین‌المللی، رسانه‌های جریان اصلی و اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان‌های امنیتی، ترکیه یکی از مسیرهای اصلی پشتیبانی از تروریست‌ها و قاچاق سوخت از سوریه به شمار می‌رفت.
با تغییر معادلات میدانی و پیشروی دولت سوریه (با کمک متحدان خارجی) در نبرد با عناصر گروهک‌های تروریستی، ترکیه در سیاست‌های پیشین خود تجدیدنظر و به نام مبارزه با گروه‌های تروریستی کُرد همچون یگان های مدافع خلق و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، به مرزهای شرق و شمال شرق سوریه لشکرکشی کرد. به عبارت دیگر مبارزه با «تروریسم کردی» اسم رمز تداوم حضور نیروهای اشغالگر در خاک سوریه بود.
با فرارسیدن زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه و پیشتازی گروه های مخالف در برابر دولت؛ حال اردوغان بار دیگر قصد دارد با تأکید بر شعار تنش صفر با همسایگان، کارنامه خود را در حوزه سیاست‌خارجی بهبود بخشد و چهره‌ای مثبت از خود به نمایش بگذارد.
پس از روی کارآمدن دموکرات‌ها در کاخ سفید و افزایش فشارهای واشنگتن بر آنکارا، ترکیه تصمیم گرفت رویکرد «رئالیسم تهاجمی» را در حوزه سیاست خارجی کنار بگذارد و به سمت بهبود روابط با قدرت‌های منطقه‌ای حرکت کند. نخستین گام در این مسیر عادی‌سازی روابط با سه کشور کلیدی در محور محافظه‌کار عرب یعنی پادشاهی سعودی، امارات و مصر بود. آنکارا سپس با سوءاستفاده از غیبت بنیامین نتانیاهو اقدام به عادی‌سازی روابط با کابینه ائتلافی نفتالی بنت- یئیر لاپید و تبادل سفیر با رژیم صهیونیستی کرد.
«جمهوری عربی سوریه» آخرین ایستگاه تنش‌زدایی برای دولت اردوغان است؛ امتیازی که اگر نصیب دولتش شود، می‌تواند تأثیر معناداری در روند انتخابات و جامعه رأی علوی‌ها و شیعیان در این کشور برجای بگذارد. در چنین شرایطی بشار اسد به عنوان یکی از اعضای محور مقاومت باید تصمیم بگیرد آیا تمایلی برای قرار دادن تخم‌مرغ‌هایش در سبد اردوغان دارد یا خیر؟
«جمهوری عربی سوریه» آخرین ایستگاه تنش‌زدایی برای دولت اردوغان است؛ امتیازی که اگر نصیب دولتش شود، می‌تواند تأثیر معناداری در روند انتخابات و جامعه رأی علوی‌ها و شیعیان در این کشور برجای بگذارد
با توجه به مواضع انتقادی قلیچدار اوغلو در زمینه ماجراجویی‌های اردوغان در منطقه غرب آسیا، شاید شکست سلطان نئوعثمانی ترکیه گزینه مطلوب‌تری برای دمشق باشد؛ زیرا می‌تواند زمینه کاهش دخالت‌های آنکارا و خروج نظامیان این کشور را از سوریه فراهم کند. با وجود این، آمار موجود در نظرسنجی‌ها خبر از رقابت نزدیک میان دولت ترکیه و گروه های مخالف می‌دهد. این موضوع سبب می‌شود اسد با اتخاذ سیاست محتاطانه، منتظر نتیجه انتخابات و توافق با پیروز احتمالی انتخابات باشد.
بهره سخن
کارشناسان بر این عقیده‌اند، اگر نشست سران نظامی- امنیتی چهار کشور ایران، روسیه، سوریه و ترکیه در مسکو با موفقیت به سرانجام برسد، آنگاه زمینه لازم برای دیدار وزیران امور خارجه و در نهایت رؤسای جمهور ترکیه و سوریه فراهم خواهد شد. رهبر حزب عدالت و توسعه ترکیه به دنبال آن است پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور فرصت دیدار با بشار اسد را به دست آورد تا از این دستآورد به عنوان «برگ برنده» در انتخابات بهره ببرد.
در سوی مقابل، بشار اسد ضمن درک نیاز سوریه به عادی‌سازی روابط با همسایگان، خواهان دریافت تضمین معتبر از اردوغان برای خروج نیروهای نظامی ترک از خاک سوریه، قطع حمایت‌های نظامی- لجستیکی از گروه‌های تروریستی و مداخله نکردن در امور داخلی سوریه است. با وجود این، روند تحولات نشان دهنده بروز اختلافات جدی میان دو طرف مذاکره است.
ترکیه از سویی حاضر به اعلام جدول زمانی برای خروج نیروهای نظامی خود از خاک همسایه عرب نیست و از سوی دیگر با استناد به قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد به دنبال تداوم حیات سیاسی معارضان سوری در سپهر سیاسی دمشق است.
در چنین شرایطی نقش بازیگران میانجی یعنی ایران و روسیه در کاهش نقاط اختلافی و ایجاد اجماع میان مقام های سوری و ترک بسیار حیاتی ارزیابی می‌شود. عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه می‌تواند نقطه پایانی بر اختلافات تاریخی میان دو کشور همسایه و آغاز روند سقوط گروه‌های تروریستی و معارضان در نقاط اشغالی سوریه باشد.
