دولت‌ها یکی پس از دیگری به فکر خارج شدن از مدار وابستگی به دلار و درهم شکستن نظم اقتصادی و تجاری جهان هستند. این اولین باری نیست که موضوع «حذف دلار» داغ شده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، سفر اخیر «لویرا نابیولینا» رییس بانک مرکزی روسیه به تهران در کنار سفر تاریخی رییس جمهور کشورمان به «جاکارتا» پایتخت اندونزی، دو موضوع محوری را به دنبال داشته است. یکی از آنها انجام تبادلات تجاری بدون دلار بوده است. تصمیم مهمی که نشان دهنده آن است که دولت‌ها یکی پس از دیگری به فکر خارج شدن از مدار وابستگی به دلار و درهم شکستن نظم اقتصادی و تجاری جهان هستند. این اولین باری نیست که موضوع «حذف دلار» داغ شده است.
پیش از این هم عربستان، برزیل، چین و هند نیز تصمیم به این اقدام گرفته بودند. سوال اینجا است که پیشینه سلطه دلار به کجا برمی‌گردد و چرا دولت‌ها به دنبال حذف آن در مبادلات خود هستند؟
سودای سلطه بر بازار جهانی
یکی از عبارت های رایج در سیستم مالی و اقتصادی جهان عبارت «ارز ذخیره» است. تا قبل از سلطه دلار، ارز کشورهای استعمارگر از جمله اسپانیا و انگلیس به عنوان ارز ذخیره جهانی شناخته می‌شد. پس از ویرانی اروپا بر اثر جنگ جهانی دوم و سربرآوردن ایالات متحده آمریکا به عنوان قدرت برتر در نظام بین‌الملل، ارز این کشور به عنوان ارز ذخیره جایگزین پوند انگلیس شد.
نظام اقتصادی جدید در کنفرانسی تحت عنوان «برتون وودز» پایه ریزی شد که ضمن تاسیس بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی تثبیت شد. اما نظام برتون وودز که دلار با پشتوانه‌ی طلا را ارائه می‌داد، سه دهه بیشتر دوام نیاورد و در نهایت بر اثر ایجاد بحران اقتصادی در ایالات متحده آمریکا و تصمیم «ریچارد نیکسون» رییس جمهور وقت این کشور به حذف طلا به عنوان پشتوانه دلار، عملا این سیستم دچار فروپاشی شد.
با اینکه دلار پس از این تصمیم نیکسون که به «شوک نیکسون» شهرت دارد، همچنان ارز ذخیره و رایج جهانی باقی ماند، اما سلطه‌ی دلار را با چالشی جدی مواجه کرد. در نتیجه این چالش، ایالات متحده آمریکا برای نجات ارز خود به سیستم دلار نفتی یا «پترودلار» روی آورد. تصمیمی که با توافق بین آمریکا و عربستان در جهت خرید و فروش نفت با دلار عملی شد و تا سال‌ها برتری آن را حفظ کرد. اما همانطور که گفته شد در سال‌های اخیر دولت‌ها تلاش می‌کنند این نظم مالی را در هم بشکنند.
طرد دلار
چین به عنوان دومین اقتصاد برتر جهان، یکی از بازیگرانی است که سلطه‌ی دلار را به صورت گسترده به چالش کشیده است. وبسایت شبکه CNBC آمریکا در گزارشی می‌نویسد: «بر اساس داده‌های صندوق بین المللی پول در مورد جهت تجارت در سال 2022، چین شریک تجاری 61 کشور بوده است. در حالی که ایالات متحده آمریکا شریک تجاری 30کشور بوده است.»
شبکه سی‌ان‌بی‌سی به نقل از یکی از اعضای موسسه «فیچ سولوشن» می‌نویسد: «ادامه رشد اقتصادی چین، بدان معناست که این کشور نفوذ بیشتری در موسسات مالی و تجاری جهانی اعمال خواهد کرد.» چین هم چنین به عنوان یکی از سهام‌داران خارجی خزانه آمریکا در حال کاهش سهم خود در خزانه‌داری این کشور است.
در این میان، برزیل کشور دیگری است که فکر دلار زدایی را در سر می‌پروراند. ماه گذشته «لولا دا سیلوا» رییس جمهور این کشور در سفرش به پکن پایتخت چین موضوع «کاهش وابستگی» به دلار آمریکا در تجارت جهانی را مطرح کرد. همزمان با این درخواست طبق داده‌های موسسه گلوبال مارکت اینتیجنس، حجم تجارت بین برزیل و چین به پانزده میلیون دلار در سال 2022 رسیده است.
علاوه بر چین و برزیل، مالزی در صحنه دلارزدایی بازیگری می‌کند. در بازدید اخیر «انور ابراهیم» نخست وزیر این کشور از چین، او پیشنهاد تاسیس یک «سیستم مالی آسیایی» در جهت کاهش وابستگی به دلار آمریکا را مطرح کرده است. او همچنین در مصاحبه‌ای با شبکه سی‌ان بی‌سی درباره وابستگی کشورهای آسیایی به دلار آمریکا ابراز نگرانی کرده است. همزمان رسانه‌های هندی اعلام کرده بودند که وزارت امور خارجه این کشور قصد دارد مبادلات تجاری خود با مالزی را با «روپیه» هند انجام دهد. با همه این اوصاف نتایج و منافع حاصل از دلارزدایی جالب توجه است.
چرایی نه به دلار و منافع آن برای کشورها
کارشناسان معتقدند روند تغییر در نظم جهانی فرایند حذف دلار را سرعت بخشیده به طوری که بلومبرگ می‌نویسد: «جایگاه دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی با سرعتی بیش از حد انتظار در حال سقوط است.»
تصمیم بر دلارزدایی می‌تواند منافع اقتصادی قابل توجهی برای کشورها داشته باشد. سفیر سابق برزیل در چین در این رابطه می‌گوید: « تجارت با ارز داخلی به وارد کنندگان و صادرکنندگان این فرصت را می‌دهد تا ریسک را متعادل کنند و گزینه‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری داشته باشند تا اطمینان بیشتری در مورد درآمدها و فروش به دست بیاورند.»
یکی دیگر از فرصت‌های دلارزدایی برای کشورها این است که اقتصادهای جهانی را به استفاده از ارز این کشورها در مبادلات خود تشویق خواهد کرد.
در کنار این موضوع طبق آمار صندوق بین‌المللی پول اقتصادهای آسیایی می‌توانند سهم هفتاد درصدی از رشد اقتصادی سال جاری را داشته باشند.در میان دلایل روند دلار زدایی می‌توان به چالش‌های ژیوپولتیکی اشاره کرد.
یکی از اعضای شبکه نت‌وست مارکتز در این باره می‌گوید: « یک بلوک غیر آمریکایی در حال رشد وجود دارد. من فکر می‌کنم جریان‌های جدید بین‌المللی در حال ساخته شدن هستند.»
کارشناسان دلیل به وجود آمدن این چالش ژیوپولیتیکی را تحریم‌های آمریکا علیه روسیه بعد از شروع جنگ در اوکراین می‌دانند. بلومبرگ همچنین در این رابطه در گزارشی خبر از جایگزینی «یوان» چین با دلار آمریکا در مبادلات تجاری روسیه می‌دهد.
