توسعه ارتباطات، امکان تعامل ملت‌ها را خارج از دیپلماسی رسمیِ بین دولت‌ها و زمینه ایجاد تعامل بین آنها به خصوص نخبگان جوامع مختلف را با همدیگر به امری متداول تبدیل کرده است.
این امکان و اهمیتی که تعاملات فرهنگی جوامع در شکل‌گیری روندهای جدید ارتباطات به وجود آورده، فرهنگ را در حوزه دیپلماسی به مولفه ای تاثیرگذار تبدیل کرده است، به طوری که امروز دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فرهنگی به یکی از مهمترین حوزه‌های مورد توجه در ارتباطات دیپلماتیک تبدیل شده‌اند.
مجمع جهانی صلح اسلامی با توجه به مطالعات انجام گرفته در کمیته های علمی و فرهنگی و همچنین درک اهمیت دیپلماسی فرهنگی در آینده ارتباطات بین المللی و نقش نخبگان در آن و لزوم مهندسی و نگاه آینده پژوهانه به این مهم در توسعه ارتباطات جمهوری اسلامی ایران در حال و آینده؛ با مشارکت تعدادی از سازمان ها و ارگان‌های فعال در این حوزه و با نگاه به آماده‌سازی فضای نخبگانی به کنفرانس بین‌المللی فرهنگی تهران، همایش «دیپلماسی فرهنگی؛ شبکه نخبگانی دیپلماسی فرهنگی، مهندسی و آینده‌پژوهی تمدنی» را در سی‌ام خرداد ماه ۱۴۰۱ در سالن اجلاس سران برگزار کرد.
این همایش که با هدف کلی اندیشه سازی و ادبیات سازی برای کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران و به منظور تعمیق اندیشه های فرهنگی در روابط بین الملل طراحی شده بود، با تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید توسط قاری ممتاز کشور، حجت‌الاسلام و المسلمین موسوی درچه ای در ساعت ۱۰ صبح روز دوشنبه سی ام خرداد ماه 1401 شروع به کار کرد.
اهداف همایش
علاوه بر آنچه به عنوان یک هدف کلی به آن اشاره شد، این همایش اهداف مختلفی را در دستور کار خود قرار داده بود که عبارتند از:
- پدیده شناسی و ایدهپردازی در خصوص دیپلماسی فرهنگی و بررسی روند آن
- تسهیل ارتباطات فرهنگی نخبگان جهان اسلام و جهان برای تبیین و ترویج ارزش های جهانی اسلام و ایده پردازی فرهنگی برای سعادت بشر در حال و آینده
- موقعیت سازی برتر و پایدار (برندسازی) فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران در جهان
- آسیب شناسی روندهای فرهنگی در جهان
- بسترسازی برای تعامل نخبگانی در حوزه فرهنگ و جامعه جهانی
- نگاه آینده پژوهانه به ساخت تمدنی با نگاه به ارزش های اسلامی- ایرانی
- ساخت شبکه نخبگی برای مهندسی و آینده پژوهی تمدن نوین اسلامی
- هنجارسازی جهانی با کمک ارزش های جهانی اسلام و پیروان اهل بیت (ع)
لذا با توجه به اهداف تعیین شده، از کارشناسان و شخصیت‌های مختلف جهت سخنرانی دعوت به عمل آمده بود.
اقدامات
دبیرخانه همایش دیپلماسی فرهنگی با کمک ستاد برگزاری نشست فرهنگی تهران و توسعه شبکه نخبگان همکار و با مشارکت صمیمانه و موثر مرکز استراتژیک و بررسی های ریاست جمهوری و همراهی سازنده وزارت امور خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و دیگر مراکز علمی و فرهنگی و اندیشمندان ایرانی برای بسترسازی کنفرانس فرهنگی تهران و توسعه شبکه نخبگانی همکار و برگزاری همایش دیپلماسی فرهنگی اقداماتی انجام شد که به اختصار به بخشی از آن به شرح زیر اشاره می شود.
- ایجاد وسازمان دهی دبیرخانه کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران متشکل از شورای سیاستگذاری، ستاد برگزاری، شورای هماهنگی، کمیته های علمی، فرهنگی و اجرایی ودبیرخانه و ایجاد دبیرخانه همایش دیپلماسی فرهنگی و شبکه نخبگانی
- مکاتبه با بیش از 30 دستگاه های فرهنگی، علمی و نهادهای مدنی کشور برای فعال سازی و جلب همراهی و همکاری آنها
- بهره گیری از ظرفیت های فرهنگی وبین المللی کشوربرای مشارکت آنهاجهت جریان سازی فرهنگی با این برنامه، وارتباط گیری با جریان های نخبگی واندیشمندان
- تهیه، تنظیم و ارسال دعوتنامه همراه با فراخوان به صورت مستقیم برای نزدیک به 100 نفر از اندیشمندان و متفکرین ایران برای فعال سازی، جلب همراهی و همکاری برای برگزاری همایش دیپلماسی فرهنگی
- برگزاری جلسات منظم و مستمر با حضور مسئولین و جریان های نخبگی و بهره مندی از همراهی و همکاری خوب آنها
- فعال کردن شبکه نخبگان مجمع با نشست های دوجانبه و چندجانبه برای پیگیری اقدامات و مشارکت سازی برای حضور آنها
- برگزاری مستمر و نشست های تخصصی با کمیته های بین الملل، علمی، فرهنگی و اجرایی در خصوص پیگیری برنامه هاو رصد پیشرفت اقدامات برای کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران و همایش دیپلماسی فرهنگی
- طراحی و چاپ وانتشارپوستر همایش به زبان های فارسی عربی وانگلیسی
- انتشار پوستر همایش به صورت آگهی در فضای مجازی و بعضی مراکز
- انجام مصاحبه از سوی دبیر کل مجمع و تعداد دیگیری از اعضای شورای راهیری مجمع درخصوص گفتمان سازی و تبین اهداف برگزاری همابش «دیپلماسی فرهنگی، مهندسی و آینده پژوهی تمدنی» و بسترسازی برای کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران
- آماده سازی و انتشار کتاب دیپلماسی اسلامی و قدرت نرم در سبره پیامبر اعظم (ص) که بر گرفته از منتخب مقالات حدود 40 نفر از اندیشمندان ایران و جهان می باشد، بمنظور رونمائی آن در محل سالن همایش. لازم به ذکر است که این کتاب با تلاش علمی در مدت 2 سال جمع آوری، تدوین و آماده سازی شده بود.
- هماهنگی به منظور در اختیار قرار دادن سالن مرکز همایشهای بین المللی سران جهت برگزاری همایش مذکور با مشارکت مرکز بررسی های ریاست جمهوری
- تبلیغات محیطی، محاطی و فضا سازی مناسب سالن همایش و همچنین ایجاد نمایشگاه
- هماهنگی جهت حضور تعدادی از رسانه های داخلی و بین المللی بمنظور تهیه گزارش پوشش و انعکاس خبری همایش مذکور
- تنظیم و ارسال دعوت نامه برای بیش از 100 نفر از نخبگان مرتبط با مجمع جهت حضور در همایش
- تمهیدات و هماهنگی لازم برای حضور و سخنرانی مدعوین ویژه همایش از جمله دبیر محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی دکتر سعید رضا عاملی، دکتر منتظری عضو کمسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و دکتر خطیب زاده رئیس دیپلماسی عمومی وزارت خارجه و جمعی از نخبگان و کارشناسان.
دستاوردها
- استقبال و حضور شایسته اندیشمندان و مخاطبین در همایش «دیپلماسی فرهنگی، مهندسی و آینده پژوهی تمدنی» که پشتوانه خوبی برای اقدامات آینده در عرصه دیپلماسی فرهنگی به شمار می رود و بسترسازی لازم را نیز برای برگزاری کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران صورت گرفت.
- همراه سازی نخبگان و مسئولین برای ساماندهی قوی تر دبیرخانه کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران گسترش یافت.
- بسترسازی برای نشست های نخبگی آینده و کسب تجربه برای گفتمان سازی و اندیشه پروری در این حوزه انجام شد.
- این همایش موجب تحرک خوب در میان اندیشمندان داخلی و خارجی و سازمان های مردم نهاد گردید، به طوری که شاهد اظهار نظر تعدادی از نخبگان راجع به موضوعات و محورهای کنفرانس بوده ایم که این نشان دهنده تاثیر پذیری در اذهان جامعه نخبگی است.
- از دستاوردهای قابل توجه در برگزاری همایش، ایجاد بستر سازی مناسب برای توسعه کمی و کیفی شبکه نخبگی و فعالین فرهنگی در داخل کشور و همراه سازی آنها با سازمان ها، برنامه ها و سیاست های کشور می تواند باشد.
- مجمع جهانی صلح اسلامی به حول و قوه الهی توانسته شبکه ای منسجم از کارشناسان داخلی و خارجی را که صاحب اندیشه و ایده برای این حوزه هستند را شناسائی هم مسیر و همراه سازد.
- دبیرخانه کنفرانس توانسته در مدت کوتاهی با رصد و ارتباط با مراکزعلمی وفرهنگی آنها را نیز به پیگیری اینگونه اقدامات علاقه مند و همراه کند.
سین برنامه
همایش دیپلماسی فرهنگی
شبکه نخبگانی دیپلماسی فرهنگی، مهندسی و آینده پژوهی تمدنی
| ردیف | عنوان | زمان | توضیحات |
| 1 | تلاوت آیات کلام الله | 5 | حجت الاسلام و المسلمین موسوی درچه ای |
| 2 | سرود جمهوری اسلامی ایران | 3 | |
| 3 | اعلام برنامه | 2 | مجری- دکترحمیدرضا یگانه |
| 4 | ارایه گزارش و تبیین موضوع همایش | 10 | دکتر داود عامری
دبیرکل مجمع جهانی صلح اسلامی و دبیر همایش |
| 5 | پخش کلیپ | 4 | نغمه های محمدی |
| 6 | سخنران اول | 20 | حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سعید رضا عاملی
دبیر محترم شواری عالی انقلاب فرهنگی |
| 7 | سخنران دوم | 15 | دکتر غلامرضا منتظری
نماینده محترم مجلس شورای اسلامی |
| 8 | پنل تبینی و پیشنهادات کارشناسان | 35 | ارایه نظرات 7 نفر از معاونین دستگاه ها، روسای سازمان های مردم نهاد و کارشناسان |
| 9 | سخنران سوم | 10 | دکتر خطیب زاده- معاون محترم وزیر امورخارجه |
| 12 | پایان برنامه | 15 | رونمایی کتاب دیپلماسی اسلامی و قدرت نرم در سیره پیامبر اعظم (ص) |
همایش دیپلماسی فرهنگی
شبکه نخبگانی دیپلماسی فرهنگی، مهندسی و آینده پژوهی تمدنی
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید سعید رضا عاملی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی
دکتر عاملی به عنوان اولین سخنران همایش در خصوص دیپلماسی فرهنگی یا به گفته خودشان روابط تعاملی خارجی فرهنگی ایراد سخن کردند. ایشان در این خصوص بیان داشتند که:
قدمت ارتباطات تعاملی خارجی در حوزه‌ی فرهنگ واقعا قدمت طولانی دارد و شاید در کتب ادیان الهی آثار این روابط خارجی در پیام‌هایی که انبیای الهی با فرستادگان خودشون به دیگر ملت‌ها منتقل می‌کردند این خودش یه قلمروی روابط خارجی فرهنگی بود که توسط نبی خدا صورت می‌گرفت. پیامبر گرامی اسلام این نامه‌ها و این پیام‌هایی که به ایران آمد به روم رفت و به جاهای مختلف دنیا و باعث توسعه‌ی اسلام تا تاج آفریقا تا منطقه‌ی غرب آسیا تا اروپا اسپانیا و جاهای مختلف شد. یکی از همین نگاه این بود که به برش و توان پیام فرهنگی در سطح جهانی توجه می‌کرد بنابراین قدمت تعامل انبیا الهی با ملت‌های جهان می‌رسد و به دلیل اینکه پیام ادیان الهی بیان جهانی است و اساسا خطابات، خطابات جهانی، خطابات جفرافیایی ندارند، لذا خود این پیام ها نوع جهانی شدن را القا می‌کند و بیان می‌کند که من جهانی فکر می‌کنم و جهانی سخن می گویم.
نکته‌ی دومی که باید در مورد فرهنگ به مثابه رکن چهارم سیاست خارجی عرض کنم، اگر چه امروز فرهنگ شناسان فرهنگ را به عنوان رکن اصلی بخش‌های اجتماعی تلقی می‌کنند و دیگر بخش‌های اجتماعی بخش اقتصاد و سیاست را متاثر از فرهنگ می دانند. در گذشته ما با سیاست محوری مواجه بودیم. در امپراطوری‌های بزرگ در واقع گروه های اجتماعی و سیاست نقش تعیین کننده ای داشتند، بعدها با قدرت گرفتن نظام های چپ در دنیا، اقتصاد به عنوان یک زیربنا مطرح شد ولی امروز همه معتقدند که فرهنگ پایه‌ی اصلی نسبت به اقتصاد و نسبت به سیاست است. همین بحث آزادسازی قیمت‌ها که امروز ما با آن مواجه هستیم، در هفتاد و هفت کشور اجراشده و موفق شدند که با این آزادسازی قیمت‌ها به پیشرفت کشورشون کمک کنند که نتیجه آن واقعی شدن قیمت‌ها و کنترل نرخ تورم و رشد اقتصادی بوده است. کشورهایی که فرهنگ در آنها قدرتمند عمل کرده توانسته است مردم را همراه کند. با این وجود در اکثر کشورها نیز با شکست مواجه شده، مگر کشورهایی که مردم با نگاه آینده اندیشی این دوره‌ی سختی را پذیرفتند تا بتوانند از این مسیر از این مسیر عبور کنند. بنابراین فرهنگ را چه به مثابه رکن اول چه به مثابه رتبه چهارم در نظر بگیریم، جایگاه مهمی در حوزه‌ی سیاست خارجی دارد. در دنیای غرب بعد از جنگ جهانی دوم روند توجه به مردم و توجه به فرهنگ رشد کرد و ما شاهد اتفاقات مهمی در شکل‌گیری نظام‌های مردم نهاد در دنیا شدیم. حالا دموکراسی به تعبیر ما مردم سالاری با اون معانی متفاوتی که در دنیا دارد، بالاخره یک موقع هست این مردم سالاری از دل یک نظام منهای خدا بیرون میاید و یک موقع است از دل یک نظام اسلامی برمی‌خیزد و کارکردها و معانی کاملا متفاوت دارد ولی اساسا شکل گیری این جریانات مردمی در جهان و پویش‌های اجتماعی در سطح جهانی موجب توجه محوری تری به حوزه‌ی فرهنگ شده است، طوری که امروز تقریبا می توان گفت که حداقل نیمی از جمعیت جهان درگیر پویش‌های اجتماعی و فرهنگی هستند.
دکتر داود عامری
دبیرکل مجمع جهانی صلح اسلامی و دبیر همایش
آقای دکتر داود عامری در سخنانی به تبیین اهداف و ارایه گزارش از فرآیند اقدامات پرداخت. ایشان ضمن خیرمقدم به حاضرین از حضور دبیرمحترم شورای عالی انقلاب فرهنگی و دکتر غلامرضا منتظری نماینده محترم مجلس شورای اسلامی و هم چنین نخبگان حاضر در همایش قدردانی کردند.
وی گفت: از برادر عزیز و ارجمندم دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که همواره در این سال‌ها مجمع جهانی صلح اسلامی و دوستان فرهنگی خودشان را حمایت و همراهی کرده اند و امروز هم دعوت دبیرخانه همایش را پذیرفتند، کمال تشکر و قدردانی را دارم و از حضار و برادر عزیز و بزرگوارم جناب آقای دکتر منتظری هم که زحمت زیادی در مجلس شورای اسلامی به ایشان در کمیسیون فرهنگی دادیم و به دلیل تخصص ایشان در این حوزه، خواهش کردیم که در جلسه امروز از نظراتشان بهره مند شویم. وی اشاره کرد که این همایش ضمن ارایه یک نگاه و تبیین و تولید ادبیات مفهومی در حوزه دیپلماسی فرهنگی، ان‌شاءالله بتواند راهکارهایی را برای برون رفت از شرایط موجود و توسعه روابط فرهنگی بین المللی ارایه نمایند.
عامری گفت: امروز در این همایش، ان‌شاءالله در یک نشست تخصصی و ارایه بحث های آزاد و بهره مندی از نظرات تعدادی از کارشناسان، مباحث جدی تری را مطرح کنیم و با هم اندیشی به راه های پیشرفت و توسعه دیپلماسی فرهنگی کمک کنیم. وی اشاره کرد: نشست امروز قرار است، مقدمه و پایه ای برای جامعه نخبگی باشد تا بتوانیم دبیرخانه کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران را حمایت کنیم.
باید اشاره کنم که همایش دیپلماسی فرهنگی یک نشست مقدماتی برای کنفرانس بین المللی فرهنگی تهران محسوب می شود. همه می دانیم که امروز جهان در حال تغییر و تحولات اساسی است و مهمترین و بزرگترین چالش امروز جهان زندگی و سعادت انسان است. چالش‌های حوزه ادراکی در عصر آینده اساسا یکی از پیچیدگی های موجود برای جهان خواهد بود و نیازمند اندیشه و کار زیاد و متفکرین و کشورهایی که با رویکرد فرهنگی در جهان حاضر هستند و تلاش دارند که برای آینده آمادگی بیشتری پیدا کنند، تا بتوانند جهان را جای بهتری برای زندگی انسان کنند.
در عین حال جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی یک انقلاب فرهنگی است و منبع قدرت آن فرهنگ است و هر اقدام مهمی قرار است از سوی انقلاب اسلامی در جهان انجام شود، باید با نگاه به حوزه فرهنگ در آن پر رنگ باشد. ما معتقدیم که فرهنگ زیر ساخت همه تحولات و رویکردهای کشور می تواند باشد.
در سیاست خارجی هم به نظر می‌رسد که فرهنگ باید یک رویکرد راهبردی و تحول ساز باشد و نیازمند اندیشه ورزی و ارایه دیدگاه‌های خلاقانه است که امیدواریم اینگونه نشست‌ها زمینه این مهم را فراهم کند با یاری خداوند و با همگرایی نخبگان عرصه فرهنگ در جهان، ضمن ایجاد یک موقعیت برای فعالیت دستگاه‌های فرهنگی پیشرو، به نقد گفتمان های فرهنگی مخرب بپردازیم و به ساخت فرهنگی جهان آینده کمک کنیم . از نهادها فعال در این زمینه تقاضای همراهی می کنیم.
دکتر غلامرضا منتظری
عضو هیئت رئیسه کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی
سخنران دوم همایش دکتر غلامرضا منتظری، عضو هیئت رئیسه کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی بودند ایشان نیز با توجه به اهداف و محورهای تعیین شده از سوی دبیرخانه همایش، موضوع سخنرانی خود را به مسئله فرهنگ و ارتباط آن با دیپلماسی اختصاصی دادند. دکتر منتظری بیان داشتند که:
من هم صمیمانه تشکر می‌کنم از اهتمام جناب آقای عامری و همکاران عزیزشان، با نام و یاد خدایی که معجزه‌ی جاودانش را از جنس فرهنگ بر‌گزید و در آن اعجاز همیشگی، به قلم و میراث ماندگارش که آفرینشگر فرهنگ هست، سوگند یاد می‌کند. فرهنگ آنگونه که از ترکیب واژگانی برمی‌آید غایتش رشد و بالندگی است. هم از «فر» آن چنین بر می‌آید و از «هنگ» آن. بر این اساس اگر شما از کسی که مفهوم واژگانی فرهنگ را نمی‌داند، خدای نکرده بر سر فرهنگش بی بگذارید و او را بی فرهنگ قلمداد کنید، احساس می‌کند چیزی برای از دست دادن ندارد. هم او را اگر بر سر فرهنگش با بگذارید بال پرواز می‌گشاید و مفهومش آن است که فرهنگ نماد هویت ماست و بام اندیشه‌ی ما به استعلا درمی‌آید. فرهنگ همچنین فصل ممیز جوامع بشری است و هم نشان دهنده‌ی خطوط اشتراک و سهم و حض و بهره‌ی کشورها از این سرمایه‌ی عظیم فکری و معنوی متفاوت است. خوشبختانه ایران اسلامی به دلیل پیشینه عمیق، جامعیت و جذابیت فرهنگش، گوی سبقت را از دیگر کشورها ربوده است، بر این اساس بپذیریم که فرهنگ از بزرگترین مزیت‌های نسبی این مرز و بوم است و اگر این مزیت را قدر بدانیم و در عرصه روابط خارجی فرهنگی به درستی از آن استفاده کنیم، بی‌شک بر صدر خواهیم نشست. در بین گونه‌های مختلف دیپلماسی یا روابط خارجی به باور من دیپلماسی فرهنگی باید برای این کشور تقدم رتبه ای داشته باشد. اگر چنین بود می‌توانیم مقاصد والای نظام را و تحقق تمدن نوین اسلامی را رقم بزنیم. تقدم رتبه ای، تقدم عددی نیست. نکته‌ی دیگریکه حایز اهمیت است، در این باب باید تلاش بکنیم از ظرفیت عظیم فرهنگی خویش در جهت غنی سازی اندیشه‌ها به درستی استفاده بکنیم و سود ببریم. من یه نمونه را خدمتتون عرض می کنم.
وی در ادامه اشاره کرد که اگربه حوزه‌ی فرهنگ در روابط خارجی توجه بکنیم، در مقایسه با گونه‌های مختلف دیپلماسی از جایی که این گونه دیپلماسی حساسیته کمتری ایجاد می کند و آهنگ این دیپلماسی با فطرت انسان‌ها انطباق بیشتری دارد، جذابیتش هم بیشتر است، لذا هم موثرتر است و هم نقش پیشرو در روابط ما با سایر کشورها خواهد داشت و در نهایت مکمل و مقوم گونه‌های مختلف دیپلماسی خواهد شد، مشروط بر آنکه باورمان این باشد. من اعتقاد دارم که دیپلماسی فرهنگی در متن نیست، غبار غفلت روی آن نشسته است، باید این غبار را کنار بزنیم. با این مقدمه‌ی کوتاه من بحث را جمع می کنم. ما باید یک مروری به ظرفیت‌های فرهنگی خویش داشته باشیم. فرهنگ اجزا و ارکانی دارد نکته‌ی اول در روابط خارجی است که باید با استفاده از این ظرفیت‌های فرهنگی متناسب با جغرافیای فرهنگی، متناسب با تفاوت ها و شرایط خاص هر حوزه‌ی جغرافیایی در جهان پیوست فرهنگی خاص داشته باشیم. نمی‌توانیم با یک نسخه واحد با جهان حرف بزنید. باید به ذایقه‌ها توجه بکنیم. یکی از ارکان مهم فرهنگ هنر هست. هنر زبان جهانیست و میشود با استفاده از ظرفیت هنر این سامان بسیاری از پیام‌ها را منتقل بکنیم. هنر عطیه‌ی خداوند است که به بام اندیشه‌ی انسان نازل شده است. وی در ادامه سخنان خود به تشکیل فراکسیون دیپلماسی فرهنگی در مجلس و مشارکت مجمع جهانی صلح اسلامی در آن اشاره کرد.
دکتر سعید خطیب زاده
معاون و سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران
آخرین سخنران همایش، دکتر سعید خطیب زاده معاون و سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بودند. ایشان ابراز داشتند که:
من الان رییس مرکز دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه هستم، یعنی در این ظرفیت دارم صحبت می‌کنم و همه ی عرایض من را در این حوزه در نظر بگیرید. من چند نکته را عرض کنم در این جمع فرهیخته چهره های آشنای زیادی میبینم. اساتید خودم در وزارت امور خارجه، اساتید خود در کارهای شغلی قبلی چه در حوزه‌ی اندیشکده‌ی چه در حوزه‌ی آرشیوی، چه در حوزه‌ی میراث ملموس و ناملموس. من خیلی عزیزان را اینجا میبینم که به حق مستحق ترند که در این جایگاه قرار بگیرند و لیکن به جهت مسئولیتی که دارم و مشاهداتم در این دو سال نکاتی را در این جمع با شما به اشتراک می گذارم. حقیقتش وقتی که اسم دیپلماسی فرهنگی مطرح می شود یک سوال اساسی مطرح می شود که امروز در مورد آن اینجا صحبت شد و آن هم این است که منظور از دیپلماسی فرهنگی چیست؟ دیپلماسی در خدمت فرهنگ یا فرهنگ در خدمت پیشبرد اهداف دیپلماتیک؟ یا هر دو آنها؟ چه ترکیبی از آن مد نظر است؟ اگر جواب این سوال را درست دادیم، کنشگرانش را هم درست می‌توانیم تعیین کنیم. یعنی اگر گفتیم فرهنگ در خدمت دیپلماسی است؛ کنشگرانش یه جور تعریف می شود، اهدافش یک جور دیگر تعریف می شود. مثلا می گوئیم الان افغانستان امروز با حضور هیات حاکمه‌ی و سرپرستی فعلی شان طالبان و تلاشی که برای فارسی‌زدایی از داخل افغانستان اتفاق افتاده، شما چکار می‌خواهید بکنید؟ می خواهید عناصر فرهنگی را در داخل افغانستان و برای اهداف دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در خدمت بگیرید تا جلو بره و مثلا حق آبه خود را بگیریم. نمیدانم دولت فراگیر تشکیل بدهیم نمیدانم زبان فارسی ر آنجا دوباره تقویت کنیم، ایران زدایی را که دارد اتفاق می افتد، معکوس کنیم؟ حالا زمان غنی بدتر بود یا این که شما می گوئید؟ ما همه‌ی توان دیپلماتیک خود را به کار می‌گیریم که مولفه‌های ایران فرهنگی حوزه‌ی تمدنی مشترک در داخل افغانستان زنده بماند. مثلا فارسی در هرات، قندهار و کابل زنده بماند و در این مناطق عناصر و مولفه‌های فرهنگی حوزه تمدنی ایران باقی بماند. با این بضاعت اندک ما، با این منابع اندک ما واقعا تو همه جا هر دو وانه وارد شدیم و نه این کردیم نه آن؛ خوب اگر شما گفتید دیپلماسی در خدمت فرهنگ، یعنی من دیپلمات کنشگر اصلی می شوم برای اینکه یک جامعه‌ی اصلی هدف را ارتقا بدهم. در جاهایی که ماموریت دارم. اگر فرمودید نه فرهنگ در خدمت دیپلماسی در آن صورت تمامی سرداران فرهنگی ما، تمامی عناصر فرهنگی ما باید به خدمت گرفته شوند که اهداف عالیه‌ی جمهوری اسلامی ایران و نظام مقدسی که داریم و ارزش‌ها و آموزه‌های ما همه جلو بروند. البته مانعة الجمع هم نیستند. گفتم یه جاهایی شاید بشود. در این صورت کنشگرانش متفاوت از کنشگران رسمی می شوند. ما الان گرفتاری مان از نوع گرفتاری شناختی است.
من تقریباً جایی هستم که تلاش ها و زحمات تمامی دستگاه‌ها را میبینم و از جانفشانی یشان خبر دارم .من به نیابت از وزارت امور خارجه، عضو شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هستند و می بینم که دوستان چه زحماتی را می کشند. ما یک مشت دانه داریم و با آن می خواهیم یک دشت بزرگ را بر پاشی کنیم. عقل ها کمک می کند که بهترین زمین ها و مستعد ترین زمین و خوش آب و هواترین منطقه را پیدا کنیم. ما آمدیم گفتیم که باید شورای عالی دیپلماسی عمومی کشور را راه بیندازیم، لذا طرحش را نوشتیم و لایحه ش را آماده کردیم و گذاشتیم در دستور کار دولت و منتظر هستیم که در هیئت دولت مطرح شود. ما در کشور شورای عالی هماهنگی و شورای اقتصاد خارجی داریم، اما شورای عالی هماهنگی دیپلماسی عمومی نداریم. شما از نیروهای مسلح ما که دارند کارهای خارجی می‌کنند، نیروی قدس ما از ارکان مختلف نهادهای مدنی تا صدا و سیما، همه دارند کار می‌کنند. بله طبق تعریف مجلس، وزارت امور خارجه در تمامی شونات خارجی کشور هماهنگ کننده است. وی اشاره کرد که دیپلماسی فرهنگی یعنی بسیج همه استعدادها و ظرفیت های کشور اعم از دولتی و غیر دولتی و این نیازمند اهتمام ملی و بهره مندی از همه فعالین است.
پنل تبیینی و تعاملی
پس از پایان سخنان دومین سخنران همایش، طی یک پنل تبیینی و تخصصی چند نفر از نخبگان، معاونین دستگاه ها و روسای سازمان‌های مردم‌نهاد و کارشناسان پیشنهادات و نظرات خود مطرح کرده که به شرح زیر گزارش و جمع بندی از دیدگاه شرکت کنندگان ارایه می گردد.
دکتر ملکی
معاون راهبردی و مطالعات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
قدردانی می کنم از مجمع جهانی صلح اسلامی به خاطر برگزاری این همایش فاخر و ارزشمند. این همایش توسط یک نهاد غیر دولتی در واقع یک سازمان مردمی برگزار شده است. از این رو بسیار ارزشمند است.
بزرگترین برساخته بشر در طول تاریخ بشریت، فرهنگ است، و تمدن برساخته دوم است که کوچکتر از فرهنگ است. رسالت انقلاب و ماهیت جمهوری اسلامی فرهنگی است و اگر قرار است، جمهوری اسلامی سر ریزی داشته باشد، در حوزه فرهنگ است، تنها جایی که تراز آن نسبت به دیگر نهادها از جمله نهادهای اقتصادی و نظامی در عرصه بین‌المللی مثبت است.
همانطور که دکتر عامری فرمودند، برند ما در خارج از کشور باید فرهنگی باشد، مقام معظم رهبری نیز می فرمایند که اقتدار فرهنگی در عالم از مهمترین اقتدار هاست، یعنی از اقتدار نظامی، سیاسی و اقتصادی بالاتر است و اگر ما در خارج از کشور بتوانیم به این اقتدار برسیم، دیگر در کشور مشکلی نخواهیم داشت.
در این دوران گذار، ما شاهد نقش آفرینی بیشتر عنصر فرهنگی در جهان هستیم ،عنصر فرهنگ در تاریخ هیچگاه به این اندازه در هندسه، معادلات و نظم جهانی تاثیر گذار نبوده است، البته وقتی ما صحبت از حوزه فرهنگ می کنیم حوزه دین نیز در آن تعریف می شود. وی در ادامه نظرات و پیشنهاداتی نیز ارایه کردند که در جمع بندی ارایه می شود.
دکتر فهیم دانش
معاون امور بین الملل صدا و سیما
یکی از شقوق دیپلماسی فرهنگی، یا به عبارت دیگر دیپلماسی عمومی، مقوله دیپلماسی رسانه ای است، و به قدری دیپلماسی رسانه‌ای با دیپلماسی فرهنگی عجین هست که کمتر می توان آنها را از هم تمایز داد.
یکی از مقوله هایی که شاید جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر به آن اهتمام جدی دارد و ارزش افزوده خوبی هم دارد، دیپلماسی رسانه ای است.
مهم ترین بازیگر در این عرصه که در حال حاضر بازیگر اصلی به نظر بنده محسوب میشود ،صدا و سیما است. در این زمان صدا و سیما با داشتن شبکه های تلویزیونی و رادیویی برون مرزی و همینطور تعاملات مطلوب دیپلماسی رسانه‌ای با کشورهای همسو و هم جهت، توانسته تصویر مطلوب، مناسب و مثبتی از جمهوری اسلامی ایران در اذهان عمومی و جامعه جهانی ایجاد نماید. وی در ادامه دیدگاه ها و پیشنهاداتی را نیز مطرح کردند.
محسن پاک آیین
عضو شورای راهبری مجمع جهانی صلح اسلامی
هر کشوری از جمله جمهوری اسلامی ایران دارای دو دیپلماسی است، دیپلماسی رسمی و دیپلماسی غیر رسمی، هنر دیپلماسی در واقع تقویت ارتباط با دیگر کشورها مبتنی بر تاکید بر اشتراکات است.
در دیپلماسی غیر رسمی که همان دیپلماسی عمومی است، با مقامات غیر رسمی ارتباط برقرار می کنند و زمینه تعاملات فرهنگی و هم افزایی بین نهادهای مدنی و نخبگان را مهیا می‌سازد. آقای پاک آیین ضمن طرح دیدگاه‌های تخصصی خود و ارائه پیشنهادات در جمع بندی منظور شده، تاکید کرد که بخش عمده دیپلماسی فرهنگی متکی به نخبگان و سازمان‌های مردم نهاد است که باید به آنها اهتمام شود.
دکتر داریوش صفر نژاد
کارشناس ارشد روابط خارجی
امروز در دنیای دیپلماسی به تعبیر دکتر عاملی روابط خارجی تعاملی، یک نگاه تخصصی وجود دارد. این عرصه تخصصی در دنیا دارای الزاماتی است از جمله آن الزامات تربیت کادر و تنظیم و تبیین برنامه است.
زمانی روابط دو کشور پایدار و مستمر خواهد بود که علاوه بر عرصه های مناسب سیاسی و امنیتی و اقتصادی ،دارای پیوست های فرهنگی و اقتصادی نیز بوده باشند.
من اعتقاد دارم یک بخش از محیط ایران هراسی که در جهان ماندگار شده است، مقصر خودمان هستیم و از ضعف ما نشأت گرفته است.
در گفتمان امامین انقلاب اون چیزی که مورد تاکید است، امت محوری و ملت نگری است، یعنی قرار است این انقلاب زمینه ساز ظهور حضرت ولیعصر سلام الله علیه باشد. این زمینه سازی، باید بسترش هم فراهم شود. وی ضمن نقد بعضی اقدامات و عملکردها به طرح دیدگاه‌های خود پرداخت.
قرار بود چند نفر دیگر از نخبگان و کارشناسان به طرح دیدگاه های خود بپردازند که به دلیل محدودیت زمان و نزدیک شدن به اذان ظهر و سخنرانی آقای دکتر خطیب زاده، دیدگاه های خود را به صورت کلی ارایه کردند که در جمع بندی به بعضی از آنها اشاره می شود. در جمع بندی سعی شده است تا جدا از بخش‌های عمومی سخنان کارشناسان و دیدگاه آنها جمع بندی، به شرح زیر تنظیم و ارائه می شود:
جمع بندی نظرات کارشناسی
- گام دوم انقلاب تکلیف همه حوزه ها و نهادهای فرهنگی را مشخص کرده است، ما نیازمند یک دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فرهنگی هوشمند، فعال و موثر هستیم.
- امروز ۷۰ دستگاه فرهنگی در داخل و خارج از کشور در حال فعالیت در حوزه دیپلماسی فرهنگی هستند و بیشتر آنها در راستای هم و هم افزا با هم حرکت نمی کنند و یکی از مخاطرات و آسیب های این امر، فقدان هم افزایی دستگاه‌های فرهنگی با جریان های فرهنگی و نخبگی است.
- هر سال که از انقلاب اسلامی ایران می گذرد، جریانات معارض گفتمان انقلاب اسلامی و جریان رقیب از آمریکا اسرائیل گرفته تا عربستان و امارات و ترکیه فعالیت شان علیه این گفتمان توسعه پیدا می کند. نتیجه تمام مواردی که اشاره فرمودند همان شیعه هراسی است، اما خطرناک تر از آن، قرائت سازی و تصویرسازی از انقلاب و کشور است، این که قرائت خودشان از اسلام، از ایران را در اذهان جامعه و افکار عمومی نهادینه می کنند این موضوع خطرناک تر است.
- اول رصد و هوشمندی دوم طراحی نقشه راه، سوم توسعه مبادلات فرهنگی، چهارم توسعه حضور جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور و پنجم فعال سازی نهادهای فرهنگی مدنی از ضرورت های توسعه دیپلماسی فرهنگی است.
- یکی از مناسب ترین ظرفیت ها برای تحقق دیپلماسی فرهنگی با توجه به داشتن عده و عده، صدا و سیما جمهوری اسلامی است که با بهره مندی از شبکه های داخلی و خارجی می تواند در تقویت دیپلماسی عمومی و فرهنگی کمک جدی باشد.
- وجود پتانسیل و امکانات متعدد در صدا و سیما می تواند یک فرصت سازی خوبی برای حوزه دیپلماسی فرهنگی مهیا نماید.
- یکی از آسیب های جدی در حوزه دیپلماسی عمومی و فرهنگی فقدان قرارگاه تصمیم ساز و تصمیم گیر حوزه فرهنگ است که بتواند براساس یک، سند راهبردی شرح وظایف هر دستگاهی را معین نماید. البته شورای عالی انقلاب فرهنگی این نقش را دارد ولی باید تقویت شود.
- یکی از مهمترین مراکز فرهنگی برای توسعه دیپلماسی فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات است که هم باید تقویت شود و هم نقش هماهنگ کننده آن در بعضی امور تقویت گردد.
- امیدواریم در مدیریت جدید وزارت امور خارجه، دیپلماسی عمومی تقویت و به طور سیستماتیک وارد میدان شود.
- کار فرهنگی تاثیرگذار از طریق شبکه نخبگی امکان پذیر است. امروز جهان برای اینکه بتوانند اذهان عمومی را هدایت و مدیریت کنند، از طریق شبکه نخبگی ورود پیدا می کنند.
- یکی از راهکارهای تحقق و راهبری دیپلماسی عمومی و فرهنگی، تقویت افراد با انگیزه، انقلابی مستعد است که اشراف برحوزه بین الملل داشته همچنین فهم فرهنگی و مخرب باشند.
- دیپلماسی رسانه‌ای و ابزار رسانه متاسفانه پس از گذشت ۴۴ سال از انقلاب اسلامی ایران، در تبیین گفتمان انقلاب اسلامی و دیپلماسی عمومی و فرهنگی، در تراز انقلاب اسلامی عمل نکرده است.
- یکی از نیازهای جدی در روابط خارجی فرهنگی رویکرد انقلابی است. باید ایران امروز را بشناسند و بشناسانند و ارزش‌های آن را تبیین و ترویج کنند.
- یکی از آسیب ها در دیپلماسی فرهنگی آن است که ما این کار راهبردی و مهم را به بعضی مسائل نظیر اجرای برنامه های هنری و یا خرید و فروش صنایع دستی محدود می کنیم یا بیشتر با نگاه به گذشته باستان گرایی روابط فرهنگی می دانیم البته میراث فرهنگی و تمدنی ما مهم است و باید هوشمند از آن بهره جست. اما در دیپلماسی فرهنگی باید با نگاه به منویات رهبر معظم انقلاب ارزش های ایران امروز بیشتر مورد اهتمام و توجه باشد.
***
یک ملاحظه: مطالب بالا نگاه کارشناسان شرکت کننده در همایش است و ارایه آن به منزله تائید یا تکذیب نیست، اما شایسته اهتمام و توجه است.
آئین رونمایی کتاب دیپلماسی اسلامی و قدرت نام در سیره پیامبر اعظم(ص)
در پایان همایش کتاب «دیپلماسی اسلامی و قدرت نام در سیره پیامبر اعظم ص» با حضور جمعی از نخبگان رونمایی شد.
جهان نیازمند روح و جان نو با منشاء الهام بخشی از تعالیم ادیان الهی و دین مبین اسلام به ویژه سیره مبارک پیامبر اعظم(ص) است تا پنجره‌ای به زندگی سعادت بخش انسان‌ها باز کند و امیدها را به آینده زنده نگهدارد.
کتاب دیپلماسی اسلامی و قدرت نرم در سیره پیامبر اعظم (ص) که به همت دکتر داود عامری تنظیم وآماده سازی شده کتابی نو با ادبیات جهانی و هنجار پذیر از دیدگاه اندیشمندان و نظریه پردازان بین المللی و اسلامی در جهان است که می کوشد تا دریچه ای به سوی ادبیات نو در زمینه ارتباطات و دیپلماسی اسلامی باز کند.
این کتاب به ۳ زبان فارسی، عربی و انگلیسی برای انتشارآماده شده وکتاب فارسی آن منتشر شده است. بعضی مقالات کتاب حاضر دارای اعتبار علمی و برند جهانی است. این کتاب در ۳ فصل به طرح نظرات می پردازد.
در این کتاب قریب ۴۰ نفراز نخبگان وکارشناسان ایران و جهان قلم زده و تلاش شده در مسیر گام دوم انقلاب، به ادبیات سازی و اندیشه پردازی برای تمدن نوین اسلام کمک کند. این کتاب بعد از رونمایی وارد بازار کتاب خواهد می شود.
