عربستان تمایل دارد بر اولویت دادن به مبرم‌ترین موضوعات انسانی در کشورهای همسایه تمرکز کند. این نشان‌دهنده تغییر آشکار در سیاست‌های سابق ریاض است، زیرا سعودی‌ها پیش‌تر خواستار تحکیم حاکمیت سوریه به‌وسیله بیرون راندن مستشاران ایرانی از این کشور و سپس پیگیری راه‌حل سیاسی طبق قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد بودند.
در چند ماه گذشته دیپلماسی کشورهای عربی به شدت پویا بوده است. فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه دور قبل از نشست شورای همکاری خلیج فارس به جده سفر کرد تا درباره موضوعات مهم به ویژه بازگشت سوریه به اتحادیه عرب با مقام ها و سران سعودی گفت و گو کند. بیانیه پایانی این دیدار نشان داد اولویت کشورهای عربی در قبال بحران سوریه در حال تغییر است.
در پایان دیدار میان مقام های دو کشور طرحی با تأکید بر حفظ وحدت، امنیت، ثبات، هویت عربی و تمامیت ارضی سوریه ترسیم شد که مجموعه ای از اصول کلی را برای راه حل سیاسی بیان می کند. دو طرف همچنین برای ازسرگیری خدمات کنسولی و پروازها میان کشورهای متبوع خود به توافق دست یافتند؛ گرچه ریاض آماده است در زمان مناسب کاردار خود را تعیین کند، بعید است روابط دیپلماتیک خود را به سطح سفیر برساند.
تنها 48 ساعت پس از سفر غیرمنتظره مقداد به جده، وزیر امور خارجه عربستان فرش قرمز را برای همتایان خود از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همراه با اردن، مصر و عراق پهن کرد تا درباره بازگشت سوریه به آغوش جهان عرب تصمیم گرفته شود. با وجود اینکه ریاض نتوانست به اجماع مورد علاقه در نشست مشورتی جده دست یابد، اما اجازه نداد تصمیم کشورهای عربی روحیه اش را تضعیف کند و به شیوه ماهرانه‌ای کشورهای شرکت‌کننده را گرد هم آورد تا رویکرد خود را در قبال بحران سوریه تنظیم و آن را با اولویت‌های عربستان سعودی هماهنگ کنند.
نقشه راه جدید شامل چندین اصل اغراق آمیز، طرحی مبتکرانه برای حل معمای سوریه، مبتنی بر رویکرد مرحله ای و گام به گام است. این طرح با رسیدگی به نگرانی‌های فوری بشردوستانه مانند اطمینان از ارسال بدون مانع کمک‌ها به سوریه و ایجاد محیط مساعد که پناه جویان و آوارگان داخلی را قادر می‌سازد به خانه‌های خود بازگردند، آغاز می‌شود.
در مرحله بعد، بر موضوعات امنیتی تمرکز می شود و اولویت اصلی آن مقابله با تروریسم و تقویت اقتدار دولت سوریه بر قلمرو خود است و در نتیجه مسیر را برای بیرون راندن شبه‌نظامیان از این کشور هموار می‌کند. بخش آخر بر حل و فصل موضوعی متمرکز است که می‌توان آن را «راه‌حل نهایی» نامید، یعنی دستیابی به راه‌حل سیاسی جامع برای رهایی از باتلاق سوریه.
پادشاهی سعودی اکنون تمایل دارد بر اولویت دادن به مبرم ترین موضوعات انسانی به ویژه وضعیت اسفناک پناه جویان سوری در کشورهای همسایه تمرکز کند. این نشان دهنده تغییر آشکار سیاست های گذشته عربستان است. ریاض پیش تر خواستار تحکیم حاکمیت سوریه به وسیله بیرون راندن مستشاران ایرانی از این کشور و سپس پیگیری راه حل سیاسی بر مبنای قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که بازگشت سوریه را به اتحادیه عرب منوط به پیشرفت‌های حاصل از این قطعنامه می کرد.
در واقع رویکرد عربستان سعودی در قبال بحران سوریه مبتنی بر سه اولویت زیر است:
راه حل بشردوستانه
بیانیه مشترک سعودی – سوری به صراحت خواستار تسهیل ارسال بی‌وقفه کمک‌ها به گوشه و کنار سوریه (حتی در مناطقی مانند ادلب و شرق فرات) است. این نیاز اساسی برای افزایش جریان کمک های بین المللی و عربی را به دمشق برآورده می کند. پس از زلزله 6 فوریه که شمال سوریه را لرزاند، امارات متحده عربی بشار اسد را زیر فشار قرار داد با ارسال کمک‌های بشردوستانه به مناطق خارج از کنترل دولتش موافقت کند. پلان دوم این طرح شامل تقویت محیط مساعد است که پناهندگان و افراد آواره داخلی را قادر می سازد در امنیت به خانه های خود بازگردند.
در بیانیه مشترک سوریه و عربستان هیچ تأکیدی بر اصطلاح «بازسازی» وجود نداشت که نمود واضحی از احتیاط و بی میلی ریاض از تقابل با موضع تزلزل ناپذیر ایالات متحده در زمینه قانون سزار است.
موضوعات امنیتی
نقشه راه متضمن این است در از بین بردن تروریسم و نهادهای وابسته به آن اجماع قابل توجهی میان ریاض و دمشق شکل بگیرد. میان حمایت بی دریغ عربستان سعودی از دمشق در تلاش های ضد تروریسم و همکاری این کشور در سرکوب قاچاق مواد مخدر رابطه قابل توجهی نمایان است.
طبق نقشه راه، ریاض و کشورهای عربی در حال حاضر می توانند به نهادهای دولتی سوریه کمک کنند تا نفوذ خود را بر خاک این کشور تقویت و به حضور فراگیر شبه نظامیان و مداخله خارجی در امور داخلی سوریه پایان دهند.
حل و فصل سیاسی و راه حل نهایی
این نقشه راه اعتقاد راسخ ریاض را آشکار کرد که موضوعات مربوط به راه حل سیاسی باید به آینده موکول شود. بنابراین بدون نگرانی های بشردوستانه یا مرتبط با امنیت، دو طرف نمی توانند در زمینه مسیر لازم و مورد نیاز برای دستیابی به راه حل سیاسی گسترده به توافق دست یابند.
قبل از نشست آتی رهبران عرب که قرار است ماه می برگزار شود، عربستان سعودی سعی کرد حمایت کامل کشورهای عربی را برای بازگشت سوریه به جهان عرب جلب کند. پادشاهی نشست مشورتی 9 کشوری را در جده تشکیل داد تا موانعی را که مانع پذیرش مجدد سوریه میان کشورهای عربی می شود، برطرف کند. غیبت مراکش در نشست مشورتی نخستین سیگنال از چالش های پیش روی این ابتکار بود که وزیر امور خارجه عربستان را بر آن داشت با همتای مراکشی خود تماس بگیرد.
در این دیدار قطر، مصر، اردن و کویت دلایل خاص خود را بیان کردند که نشان می‌دهد برای استقبال از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب آمادگی ندارند. آنها نتوانستند بیانیه مشترکی مبنی بر تأیید رویکرد جدید بشردوستانه و پذیرش بازگشت سوریه به جهان عرب صادر کنند؛ موضعی که ریاض از آن حمایت می کند. قطر، مصر، اردن و کویت به طور مستقل دیدگاه خود را بیان کردند که نشان دهنده تردید آنها در تغییر راه حل سیاسی در زمینه بحران سوریه است.
شیخ سالم عبدالله الجابر الصباح، وزیر امور خارجه کویت موافقت کشورش را با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تا زمانی که اجماع عربی به دست آید، حفظ کرده است. وی بر اهمیت پایبندی به تصمیمات قبلی اعراب تأکید کرد و خواستار اعتمادسازی ازجمله آزادی بازداشت شدگان، افشای سرنوشت ناپدیدشدگان، تسهیل بازگشت آوارگان و ازسرگیری روند آشتی ملی کمیته قانون اساسی شد. وزارت امور خارجه کویت نیز با انتشار بیانیه‌ای گزارش رسانه‌ها مبنی بر اینکه وزیر امور خارجه قصد دارد به دمشق سفر کند، تکذیب کرد.
موضع شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر در زمینه تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب بدون تغییر باقی مانده است. وی قبل از جلسه مشورتی تأکید کرد، دلایل تعلیق همچنان معتبر است و بدون پیشرفت قابل توجه در راه حل سیاسی بحران سوریه، قطر هیچ گامی برای بازگشت سوریه به اتحادیه بر نخواهد داشت.
منابع مصری نگرانی‌های مهمی را بیان کردند که سوریه باید قبل از پذیرش مجدد در اتحادیه عرب برطرف کند. سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر چند روز پیش از نشست جده در گفت و گو با مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه بر لزوم تبعیت دمشق از قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد تأکید کرد و گفت: این موضوع برای ایجاد روند سیاسی که همه شرکای سیاسی را دربر می گیرد و به آینده ای بهتر و فارغ از تلخی های گذشته منجر می شود، ضروری است.
مقام های سعودی پس از نشست جده دریافتند بازگشت سوریه به جهان عرب کار آسانی نیست. آنها با چالش‌های مهمی ازجمله اصرار برخی کشورهای عرب بر برداشتن گام‌های سیاسی از سوی سوریه و بی‌میلی دمشق برای تبعیت از خواسته‌های اعراب مواجه هستند. تلاش‌های دیپلماتیک ریاض ممکن است به درک این موضوع منجر شده باشد که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در اجلاس آتی در ریاض دشوار است.
انتظار می رود عربستان سعودی سیاست درهای باز خود را در قبال دمشق، هرچند در سطح دوجانبه، حفظ کند؛ زیرا عملی ترین رویکرد در حال حاضر است. این رویکرد می تواند به این معنی باشد پس از نشست سران کشورهای عربی، عربستان سعودی ممکن است شاخه زیتون را به رئیس جمهور اسد گسترش دهد و وی را به ریاض دعوت کند تا نشانه ای از حسن نیت و تعهد برای احیای روابط میان دو کشور باشد.
